تعداد بازدید: 8
در سالهای اخیر با تشدید شرایط تحریم و افزایش آسیبپذیری اقتصاد کشور ناشی از اتکا به درآمدهای نفتی، به شکل مداوم بر لزوم حرکت به سمت اقتصاد معدنی و صادرات محصولات معدنی و فلزی از یک سو و توسعه بازارهای صادراتی از سوی دیگر در کشور تاکید شده است. در این میان، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس به عنوان یکی از مهمترین پایگاههای صادراتمحور کشور، نقشی کلیدی در اتصال ایران به زنجیره ارزش جهانی ایفا میکند. استقرار استانداردهای بینالمللی، توسعه زیرساختهای حملونقل، انرژی و لجستیک و همچنین تمرکز بر تولید رقابتپذیر، موجب شده است که این منطقه به موتور محرک رشد صادرات غیرنفتی کشور تبدیل شود. عملکرد شرکتهای مستقر در حوزه فولاد و صنایع غیرآهنی با صادراتی بالغ بر میلیاردها دلار، حاکی از توان بالای این منطقه ویژه در تقویت جایگاه ایران در بازارهای منطقهای و جهانی است.
ایران با دارا بودن ذخایر معدنی غنی، زیرساختهای صنعتی گسترده، نیروی انسانی متخصص و موقعیت ژئوپلیتیک راهبردی، از پتانسیل قابل توجهی برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی زنجیره ارزش صنایع معدنی و فلزی در منطقه برخوردار است. با این حال، بهرهگیری کامل از این ظرفیتها بدون گسترش بازارهای هدف و حضور پایدار در عرصه تجارت بینالمللی ممکن نیست. همچنین در شرایطی که نوسانات بازار داخلی، محدودیتهای مالی و چالشهای ساختاری بر فعالیت تولیدکنندگان سایه میاندازند، توسعه صادرات میتواند تاثیر بهسزایی بر ایجاد جریان پایدار درآمد ارزی و ارتقای سطوح تولید داشته باشد. بنابراین توسعه بازارهای صادراتی به ویژه در حوزه صنایع معدنی و فلزی، یکی از مهمترین راهبردها برای تقویت رشد اقتصادی و افزایش تابآوری صنعتی کشور به شمار میآید.
در این میان، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس که امروز نزدیک به سه دهه از تاسیس آن میگذرد، در سالهای اخیر به یکی از محورهای اصلی تنوعبخشی به مقاصد صادراتی و افزایش سهم ایران از بازارهای منطقهای و فرامنطقهای تبدیل شده است. دسترسی مناسب به زیرساختهای حملونقل، ارائه تسهیلات تجاری، مشوقهای سرمایهگذاری و تمرکز بر تولید صادراتمحور، این منطقه ویژه را به یکی از پایگاههای استراتژیک کشور برای توسعه تجارت خارجی در حوزه صنایع معدنی و فلزی تبدیل کرده است. بنابراین در یک نگاه کلی میتوان گفت که منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس نهتنها موتور محرک رشد صادراتی این حوزه به شمار میرود، بلکه به عنوان حلقه اتصال ایران با زنجیره جهانی مواد معدنی و فلزی، نقش پررنگی در ارتقای جایگاه کشور در تجارت بینالملل ایفا میکند.
شرط رقابت
توسعه بازارهای صادراتی به ویژه در حوزه صنایع معدنی و فلزی، یکی از موثرترین راهبردها برای افزایش توان رقابتی اقتصاد و ایجاد رشد پایدار به حساب میآید. گسترش بازارهای هدف موجب کاهش تاثیرپذیری از نوسانات داخلی، افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای سطوح تولید میشود. با این حال، باید توجه داشت که توسعه بازارها موضوعی است که خود پیشنیازهای بسیاری را میطلبد که از جمله آنها میتوان به لزوم تطبیق استانداردهای محصولات تولیدی با استانداردهای جهانی اشاره کرد. در همین راستا، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس نیز به عنوان بسترساز رشد صنعتی و اقتصادی کشور، با توجه به مزیتهای قابل توجه خود برای حضور پررنگ در بازارهای صادراتی، نسبت به استقرار و پیادهسازی استانداردهای بینالمللی متعددی در این منطقه اقدام کرده است تا جایگاه خود را بیش از پیش در عرصه جهانی تثبیت کند.
استانداردهای ISO 9001 (مدیریت کیفیت)، ISO 10002 (رسیدگی به شکایات مشتری)، ISO 10004 (رضایتمندی مشتری)، ISO 10015 (اثربخشی آموزش در سازمانها)، ISO 14001 (مدیریت محیطزیست)، ISO 45001 (مدیریت سیستمهای ایمنی و بهداشت شغلی) و ISO 50001 (مدیریت انرژی)، از جمله سیستمهای استاندارد استقراریافته در منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس به شمار میآیند. پیادهسازی استانداردهای یادشده در منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس از یک سو بیانگر تمرکز آن بر افزایش کیفیت محصول، بهبود ارائه خدمات و ارتقای رقابتپذیری است و از سوی دیگر، از رصد دقیق روندهای جهانی در حوزههای مختلف نظیر محیطزیست، انرژی و اصول مدیریت سازمانی در این منطقه ویژه حکایت دارد. بدیهی است که این موضوع میتواند مزیت پررنگی برای شرکتهای مستقر در این منطقه ویژه در مسیر توسعه بازارهای صادراتی تلقی شود.
کانون راهبردی
منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس که یکی از مهمترین کانونهای صنعتی و اقتصادی ایران به شمار میآید، نقش تعیینکنندهای در توسعه بازارهای صادراتی کشور ایفا میکند. این منطقه ویژه که در موقعیتی استراتژیک و در مجاورت آبهای آزاد قرار گرفته است، یک نقطه اتصال راهبردی میان تولیدکنندگان داخلی و بازارهای جهانی به شمار میآید. همچنین تمرکز واحدهای بزرگ معدنی و فلزی در این منطقه، دسترسی به زیرساختهای حملونقل ریلی و دریایی و همچنین منابع غنی معدنی و انرژی، شرایط مناسبی را برای افزایش رقابتپذیری این صنایع در بازارهای بینالمللی فراهم کردهاند. البته نقش این منطقه ویژه تنها به تسهیل فرایندهای لجستیکی و صادرات محدود نمیشود؛ بلکه به عنوان پلتفرمی یکپارچه، امکان همافزایی میان صنایع، استفاده بهینه از انرژی و منابع، توسعه زنجیره ارزش و جذب سرمایهگذاری خارجی را نیز فراهم میکند.
مروری بر عملکرد منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیجفارس در سال گذشته حاکی از اجرای طرحهای توسعهای متعددی در حوزههای زیرساخت، انرژی و لجستیک است؛ پروژههایی که تاثیر مستقیمی بر افزایش ظرفیت تولید و رشد صادرات شرکتهای مستقر در این منطقه ویژه داشتهاند. در واقع منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس با ایجاد زیرساختهای لازم برای تسهیل و توسعه صادرات، زمینه بیبدیلی را برای گسترش صادرات غیرنفتی که همواره در کشور مورد تاکید قرار گرفته است، فراهم میکند.
میزان تولید شرکتهای مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس در سال گذشته بیش از 8 میلیون و 674 هزار تن و حجم و ارزش صادرات آنها نیز به ترتیب به میزان 3 میلیون و 754 هزار تن و یک میلیارد و 500 میلیون دلار ثبت شده است؛ اعداد و ارقامی که از ظرفیتهای قابل توجه این منطقه ویژه در توسعه صادرات معدنی و فلزی کشور حکایت دارند. همچنین باید توجه داشت که این عملکرد در شرایطی حاصل شده است که صنایع داخلی کشور در چند سال اخیر با چالشها و موانع بسیاری از جمله ناترازی انرژی، تحریمها، نوسانات بازار و … دستوپنجه نرم میکنند.
در حال حاضر، منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس از سه اسکله اختصاصی شامل اسکلههای میعانات نفتی پالایشگاه، میعانات نفتی عمومی و مواد معدنی بهرهمند است. اگرچه این اسکلهها برای پذیرش کشتیهای بزرگ تا ظرفیت ۱۰۰ هزار تن طراحی شدهاند، اما در شرایط فعلی تنها پهلودهی کشتیهای 70 هزار تنی در آنها امکانپذیر است. با اجرای عملیات لایروبی کانال دسترسی، محدودیتهای موجود برطرف و زمینه لازم برای پهلودهی کشتیهای ۱۰۰ هزار تنی نیز فراهم خواهد شد. این موضوع علاوه بر فعالسازی کامل ظرفیتهای فنی و لجستیکی اسکلهها، نقش مهمی در کاهش هزینههای حملونقل، افزایش بهرهوری عملیاتی و ارتقای مزیت رقابتی این منطقه ویژه اقتصادی خواهد داشت. علاوه بر اینها، امکان پهلودهی کشتیهای بزرگتر میتواند نقطه عطفی در مسیر رشد صادرات، جذب خطوط کشتیرانی بینالمللی و توسعه بازارها برای منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس باشد. در چنین شرایطی، این منطقه ویژه اقتصادی میتواند جایگاه خود را به عنوان یکی از محورهای اصلی تجارت دریایی صنایع معدنی و فلزی در جنوب کشور، بیش از پیش تقویت کند.
پیشتازان صادرات
در میان صنایع مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس، شرکتهای فولادی بیشترین سهم را از روند صادرات محصولات معدنی و فلزی در این منطقه در اختیار داشتهاند که از مهمترین آنها میتوان به شرکت فولاد هرمزگان با ارزش صادرات بیش از 3/201 میلیون دلار در سال گذشته اشاره کرد. این شرکت در سال 1403 بیش از 98 هزار و 734 میلیارد ریال اسلب فولادی را در بازارهای صادراتی به فروش رسانده است. یکی از عوامل اصلی موفقیت این شرکت در بازارهای بینالمللی، رعایت دقیق استانداردها و کنترل کیفیت مستمر محصولات است. این عوامل سبب شدهاند که شرکت فولاد هرمزگان از رقابتپذیری بالایی در بازارهای جهانی به ویژه اوراسیا و کشورهای منطقه برخوردار باشد. این شرکت با تحویل منظم محصولات به مشتریان بینالمللی؛ نهتنها جایگاه خود را در بازارها تثبیت کرده، بلکه بازارهای هدف خود را گسترش نیز داده است. از طرفی، شرکت صبا فولاد خلیجفارس نیز با صادرات بریکت آهناسفنجی به ارزش 174 میلیون دلار (85 هزار و 622 میلیارد ریال)، دیگر بازیگر مهم بازارهای صادراتی در حوزه زنجیره فولاد بوده است. این شرکت بخش عمده صادرات خود را به مقصد کشورهای حاشیه خلیج فارس، چین و هندوستان انجام میدهد. با این حال، شرکت صبا فولاد خلیجفارس در سال 1403 نسبت به صادرات محصولات خود به کشور آذربایجان نیز اقدام کرد تا از این طریق، گامی در جهت توسعه بازارهای صادراتی خود نیز برداشته باشد.
شرکت مادکوش نیز به عنوان یکی دیگر از شرکتهای مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندله سنگآهن در کشور نیز به شمار میآید، با صادرات گندله به ارزش 8/83 میلیون دلار در سال گذشته، یکی دیگر از نقشآفرینان برجسته عرصه صادرات در این منطقه ویژه بوده است. گفتنی است که این شرکت با عملکرد مثبت خود در این حوزه، در جمع 100 صادرکننده برتر ایران نیز قرار دارد. شرکت فولاد کاوه جنوب کیش نیز با صادرات 7/62 میلیون دلار محصول در سال گذشته، سهم مهمی از عملکرد صادرات منطقه ویژه در حوزه زنجیره فولاد را در اختیار داشته است. این شرکت در سال گذشته 3 هزار و 197 میلیارد ریال و 28 هزار و 522 میلیارد ریال به ترتیب در حوزههای آهناسفنجی و بیلت فولادی صادرات داشته است. بررسی روندهای منطقهای و جهانی در حوزه فولاد نشان میدهد که عواملی نظیر گسترش بازارهای جدید در اوراسیا و آسیای میانه، افزایش تقاضای فولاد باکیفیت ایرانی در پروژههای عمرانی و صنعتی، حمایتهای دولتی و اتخاذ سیاستهای تسهیلگرانه برای صادرکنندگان، از جمله فرصتهای پیش رو برای توسعه بازارهای صادراتی فولاد ایران به شمار میآیند.
همچنین در حوزه صنایع غیرآهنی نیز شرکتهای هرمزال و آلومینیوم المهدی، با ارزش صادرات بیش از 2/278 میلیون دلار در سال گذشته، مهمترین نقشآفرینان عرصه صادرات در این منطقه ویژه اقتصادی بودهاند. این شرکتها به واسطه افزایش راندمان تولید و توسعه بازارهای صادراتی، سهم قابل توجهی از کل عملکرد صادرات منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس را به خود اختصاص دادهاند. گفتنی است که با توجه به عملکرد چشمگیر صادرات شرکتهای مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیجفارس، این منطقه ویژه در صدد است تا با توسعه زیرساختها و اسکلههای صادراتی، تامین انرژی پایدار، تکمیل زنجیره تولید فولاد و آلومینیوم و جذب سرمایهگذاران جدید، جایگاه خود را به عنوان هاب اصلی صادرات صنایع معدنی کشور تثبیت و نقش خود را در رشد اقتصاد ملی پررنگتر کند. این موضوع همچنین نویدبخش رشد عملکرد صادرات شرکتهای مستقر در منطقه ویژه خلیجفارس، هم از منظر حجم و ارزش و هم به لحاظ توسعه بازارهای صادراتی در سال جاری و سالهای آینده است.